Het verduurzamen van Nederland is in volle gang. Bodemenergie levert al geruime tijd een belangrijke bijdrage in de energietransitie. In 2020 meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek dat er zo’n 65.000 bodemenergiesystemen zijn in Nederland. Daarom zie je deze bewezen techniek steeds meer terug in de wijkaanpak voor het gasvrij maken van de gebouwde omgeving.

Door: Esther Roest-de Ruiter

Een belangrijk punt is dat bij het ontwerpen en beheren van een bodemenergiesysteem een mate van energiebalans in de bodem behouden wordt. Wat is de diepgelegen reden, wat is de oplossing om deze energiebalans te behouden en wat betekent het voor de bodem als er gebruik wordt gemaakt van een combinatie met een andere duurzame techniek zoals aquathermie?  

De bodem is belangrijk

Het behouden van balans in de bodem is bij een bodemenergiesysteem van groot belang. Zeker als het systeem wordt gebruikt als opslag bij het invangen van warmte via andere bronnen. Denk hierbij aan zonnewarmte en aquathermie waarvan ’s zomers de warmte in de bron(nen) opgeslagen wordt en in de winter wordt afgegeven aan de gebouwen.   

Wat is bodemenergie en wat is aquathermie?

Een korte uitleg. Met bodemenergie maak je gebruik van hernieuwbare warmte of koude uit de bodem, tot maximaal 500 meter diep. De warmte of koude wordt in een bron opgeslagen waarmee, afhankelijk van het seizoen, met het bodemenergiesysteem gebouwen duurzaam en doeltreffend worden verwarmd of gekoeld.   

Aquathermie is het duurzaam verwarmen en koelen van gebouwen door warmte en koude te onttrekken uit oppervlaktewater (TEO), afvalwater (TEA) of drinkwater (TED). In de meeste gevallen wordt er gebruikgemaakt van oppervlaktewater. Hier worden rivieren, kanalen of een plas mee bedoeld.   

 Omdat Nederland voor een vijfde deel uit oppervlaktewater bestaat en de Nederlandse bodem geschikt is voor het verplaatsen van grondwater, zijn bodemenergie en aquathermie perfect te combineren. De zomerse warmte uit het oppervlaktewater wordt opgeslagen in een warme bron en in de winter afgegeven aan het gebouw om dit comfortabel te verwarmen.   

Wettelijk gereguleerd

Belangrijk is dat bij het gebruik van deze duurzame technieken de bodemenergiebalans in orde is en blijft. Het is zelfs een wettelijke verplichting, omdat het een vergunningseis (Waterwet) is vanuit het bevoegd gezag, de provincie. Er dient rekening mee gehouden te worden dat, in tegenstelling tot een koudeoverschot, er nooit een warmteoverschot mag zijn. Dit betekent dat de hoeveelheid warmte vanuit het gebouw die retour de bodem ingaat, hoogstens dezelfde hoeveelheid mag zijn als die er aan warmte is onttrokken om het gebouw te verwarmen. Een koudeoverschot is toegestaan mits het niet het eigen rendement en die van een ander schaadt. In principe staat er vijf jaar voor om aan de balanseis te voldoen. Mocht er binnen deze vijf jaar een onacceptabele energieonbalans worden geconstateerd door het bevoegd gezag, dan zullen door het juiste beheer van het bodemenergiesysteem de knelpunten worden geïdentificeerd en kan er waar mogelijk bijgestuurd worden om een onacceptabele energieonbalans te herstellen.   

Lager energieverbruik

Naast deze wettelijke verplichting is de belangrijkste reden voor een goede bodembalans dat dit zorgt voor een hoger rendement, en een hoger rendement vertaalt zich in een rendabeler bodemenergiesysteem dat de vraag van warmte (en koude) efficiënt kan beantwoorden. Bij voorkeur wordt de warmte vanuit het aquathermiesysteem zo hoog mogelijk opgeslagen in de bodem tot maximaal 25°C, wat resulteert in een lager energieverbruik van de warmtepomp.   

Invoeding warmtenet

De combinatie bodemenergie en aquathermie zijn ideaal voor het voeden van zeer laagtemperatuur (15°C), laagtemperatuur (45°C) en zelfs midden temperatuur (70°C) warmtenetten. Vanwege de investeringen in het warmtenet, de bronnen en aanpassingen in de gebouwen speelt de schaal een belangrijke rol. Met deze techniek praat men al snel over meer dan 500 woningen die van het gas gehaald worden. Daarnaast is deze techniek uitermate geschikt voor opschaalbaarheid waardoor de wijk en gebouwen ernaast aangeknoopt kan worden.   

Gunstige energetische balans

Het goed beheren van de energiebalans van een bodemenergiesysteem is daarom de sleutel voor een energetisch efficiënt en financieel rendabel toekomstbeeld. Het bereiken van een gunstige energetische bodembalans wordt vereenvoudigd door het koppelen van bodemenergie en aquathermie. Voor aquathermie geldt ook dezelfde wettelijke regel als voor bodemenergie. De retourwarmte moet dezelfde hoeveelheid zijn als die er is afgegeven. Monitoren is hierin dus belangrijk.