Op donderdag 2 december organiseerde Branchevereniging Bodemenergie de online Themamiddag ‘Energietransitie: denken in de breedte én in de diepte!’, waar veel collega’s uit de gehele keten aan deelnamen. Het feit dat Nederland ‘van het gas af moet’ heeft veel voeten in de aarde, aangezien daarvoor onze energiesystemen ingrijpend moeten worden veranderd. De energietransitie is dan ook een belangrijk actueel onderwerp voor de politiek, de samenleving en niet in de laatste plaats voor onze branche.

Tijdens de Themamiddag werden belangrijke elementen, die nu aan de orde zijn bij de energietransitie, uitgebreid belicht. In welke fase van de transitie denken wij op dit moment überhaupt te zijn, met onze branche? Zien beleidsmakers dit ook zo? Welke raakvlakken zijn er tussen verschillende technieken, met name in de ondergrond? Hoe komt de massa in beweging? Wat kunnen wij samen doen, en met wie dan? Deze en andere vraagstukken kwamen aan de orde, met mooie inzichten als resultaat. Hieronder kunt u de samenvatting lezen, de bijbehorende presentaties downloaden en/of het filmpje terugkijken:

De bodem onder de energietransitie: Hoe krijgen new kids on the block een plek?

Na het welkomstwoord van dagvoorzitter Frank Agterberg nam Jan Paul van Soest (founding partner De Gemeynt) de aftrap met zijn presentatie:

In de loop van tientallen jaren groeiden de claims op de ondergrond. In reactie daarop is er diverse wet- en regelgeving gekomen. De oude energiesystemen, waarbij alleen olie, gas en kolen uit de ondergrond werden gewonnen, zijn ten opzichte van de huidige systemen ‘relatief simpel’. Tegenwoordig is er een veel complexere situatie, met een veel ingewikkelder infrastructuur, een gemengde situatie van bronnen boven- en ondergronds, systeemintegratie enz. De wet- en regelgeving is echter nog steeds het resultaat van het oude model en niet de wegbereider van het nieuwe model.

Daarbij is het klimaatbeleid eenvoudig: voortaan alleen nog groene brandstof om de CO2-uitstoot te reduceren. Tegelijkertijd is deze ook heel moeilijk, omdat er weerstand is tegen bijna elke vorm van energie. We willen geen gas meer, we willen geen kernenergie, geen biomassa, geen windmolens in de buurt, geen zonne-energie op landbouwgrond, geen restwarmte van de industrie, geen aardwarmte met fracking en ook geen bodemenergie als er risico’s zijn.

Jan Paul laat een visual zien met daarop de groeifases van de markttransformatie van de duurzaamheidssector. Wanneer je puur naar de groeicurve van de bodemenergiebranche kijkt, zou je wellicht zeggen dat deze zich in de volwassenheidsfase bevindt. Vindt het publiek dat ook? Er volgt een stelling waar het publiek op mag reageren:

“De bodemenergiesector wordt door de maatschappij als volwassen gezien”

50% van het publiek is het oneens met deze stelling, 33% is het eens en 17% neutraal/weet het niet. Jan Paul licht zijn visie hierop toe: Bestuurlijk gezien bevinden we ons nog in een prille fase van de markttransformatie. Er moet nog het een en ander gebeuren om energie uit de ondergrond als volwaardige optie in de energietransitie mee te nemen, zoals:

• Ruimtelijke ordening van de grond en de participatie van de branche hierin bewerkstelligen
• Systeemintegratie: ontwikkeling bronnen, infrastructuur, verandering van de vraagzijde gecoördineerd in ruimte en tijd
• Spelregels: stimulerende instrumenten en harmonisatie wet- en regelgeving

Een belangrijke les uit de presentatie van Jan Paul is: als belangen soms uiteenlopen, probeer dan de parallellen te zoeken. Voor de energietransitie is samenwerking in de ondergrond broodnodig.

De presentatie van Jan Paul van Soest kunt u hier downloaden .

We moeten van het aardgas af, hoe(zo) dan?

Aquathermie en bodemenergie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Zonder bodemenergie werkt aquathermie niet. Rard Rijcken startte zijn presentatie vanuit het vertrekpunt, dat het waterrijke Nederland een enorm potentieel biedt voor aquathermie. Maar betekent dit automatisch dat deze potentie in de ogen van de massa óók zo logisch is? En waarom gaat het dan allemaal zo langzaam?

De hele energietransitie heeft te maken met perceptie. Iedereen in Nederland zal de urgentie van het overstappen op duurzame technieken en bronnen moeten voelen. Het publiek heeft echter een ander beeld dan de markt die hieraan werkt, en benadert het feit dat we ‘van het aardgas af moeten’ vanuit een ander (namelijk zijn eigen) perspectief. Het draagvlak is nog niet groot genoeg, en het feit dat de markt een andere taal spreekt, die vaak product- en techniek-gedreven is, helpt niet per se mee aan het vergroten van dit draagvlak. De noodzaak wordt nog niet door iedereen gezien, laat staan begrepen. Bovendien prevaleert het individu boven de massa, terwijl de oplossing uit het collectief moet komen.

Rard geef de volgende oplossing mee: We moeten vanuit de markt de burger verleiden met pasklare keuzes voor collectieve systemen, een verplichting instellen voor LT in nieuwbouw en een aansluitplicht voor bestaande bouw. Daarbij is een beetje dwang vanuit de overheid dus gewenst. Ook is het belangrijk om meer warmteprojecten sneller doorgang te laten vinden. Niet alleen om van te leren maar om óók vaker te kunnen laten zien dat het goed gaat en daarmee het vertrouwen te wekken. En uiteraard om meer en sneller CO2-reductie te kunnen realiseren, waar het uiteindelijk allemaal om draait!

De presentatie van Rard Rijcken kunt u hier downloaden.

Geothermie en warmteopslag, raakvlakken in de ondergrond

Last but not least gaf Janine Verweij, Directeur Geothermie Nederland, haar presentatie. Qua definities is er een duidelijk verschil tussen bodemenergie (< 500 meter diepte) en geothermie (>500 meter diepte) en de typen eindgebruikers van beide systemen. In de energiebranche zijn er nog een aantal klassieke tegenstellingen, zoals individuele versus collectieve systemen, maar ook bodemenergie ‘versus’ geothermie is er één. En dit terwijl er juist veel raakvlakken zijn tussen beide.

Warmteopslag in de bodem is één van die raakvlakken. Geothermie produceert een constante hoeveelheid warmte. Die warmte kan in de zomer worden opgeslagen in de bodem, in een open systeem, om weer te gebruiken in de winter. Met name hoge temperatuur opslag biedt veel capaciteit tegen relatief lage kosten. Deze vorm van opslag is op verschillende dieptes denkbaar.

Ondergrondse opslag van warmte biedt zowel kansen voor de geothermie- als de bodemenergiesector en is cruciaal in de warmtetransitie. Daarbij is er behoefte aan innovatie en opschaling van hoge temperatuur warmteopslag. Er zijn diverse aanknopingspunten voor samenwerking hierin. Een aantal voorbeelden daarvan zijn: het veilig en verantwoord toepassen van technieken, het creëren van draagvlak, passende subsidies, het scheppen van een regulerend kader, innovaties zoals het combineren van technieken in de warmtenetten van de toekomst. Al deze punten zijn van belang om volwaardig onderdeel worden in de plannen van gemeenten en regio’s.

Daarbij moeten zowel bodemenergie als geothermie meer vanzelfsprekende elementen worden voor warmte- en koudenetten. De 500 meter-grens tussen deze twee technieken is puur kunstmatig, deze grens hebben wij mensen immers zelf verzonnen. Het gros van het publiek weet het verschil tussen beide bronnen überhaupt niet, blijkt uit ervaring. Maar moeten bodemenergie en geothermie dan als één techniek worden beschouwd?

Er volgde weer een stelling, waar het publiek op mag reageren:

De kunstmatige scheiding tussen geothermie onder de 500 meter en bodemenergie is achterhaald en moet ‘op één hoop’ worden gegooid.

53% van het publiek is het hiermee eens, 35% oneens en 12% neutraal of weet het niet. Reden te meer voor beide brancheverenigingen om in ieder geval deze handschoen op te pakken en meer met elkaar te gaan samenwerken; we staan voor dezelfde uitdagingen.

De presentatie van Janine Verweij kunt u hier downloaden.

Paneldiscussie

Na de presentaties van deze drie topsprekers volgde een interessante paneldiscussie, met dito vragen uit het publiek. Via de chat gaven deelnemers aan dat zij deze paneldiscussie zeer nuttig vonden. Het is daarom zeker de moeite waard om de hele discussie terug te luisteren via het filmpje.  Hieronder volgt een greep uit wat er zoal voorbij kwam:

De energietransitie gaat te langzaam, maar hoe kunnen wij die dan versnellen? De warmtetransitie is op dit moment nog vrij complex, doordat we technieken bij elkaar brengen die dat niet gewend zijn. Daarom zou het beter zijn om kleinere projecten en initiatieven te stimuleren, zodat we sneller kleine stapjes kunnen maken waardoor het tempo erin komt. De grotere aantallen komen dan op z’n tijd.

Door de warmtewet is de regie bij de gemeente neergelegd. Maar is dat wel terecht? Grotere gemeenten zouden misschien de capaciteit in huis kunnen hebben om dit op te pakken, maar kleinere gemeentes niet. Zij zoeken naar advies maar weten vervolgens vaak niet welke vraag ze moeten stellen.

Hoe kun je leren van bestaande projecten? Kijk naar de proeftuinen aardgasvrije wijken. Wat voor typen projecten doen het op welke locaties goed en waarom. Kunnen branches ook meekijken in de proeftuinen om ervan te leren en samen verder te komen? We zitten op een berg kennis die we graag willen benutten. Frank stelt voor om met de NVDE te bespreken hier een apart project van te maken en hier ook de projectleiders van de PAW bij te betrekken.

Hoe kunnen we de vraagzijde beter organiseren dan dat we nu doen? Dit kan bijvoorbeeld door een plan te maken, passend bij welke bronnen er zijn in het desbetreffende gebied, in plaats van eerst naar de wijken te kijken. Dan gaan we van het oude beslismodel af en kunnen we ernaartoe werken dat verschillende bronnen en technieken samenkomen.

En verder? Verder werd er gesproken over het ontwikkelen van een methodologie voor het maken van de juiste keuzes voor de wijkaanpak en het door de branche spreken in een taal die iedereen begrijpt. Als het aan het panel ligt, wordt er binnenkort een nieuwe valuta gelanceerd: de ‘gemiddelde prijs bespaard per CO2-eenheid’.

Tot slot: Voor de positieve beeldvorming rondom bodemenergie en de energietransitie in het algemeen, is het blijven uitdragen van de vele positieve voorbeelden en mooie projecten die er in de pijplijn zitten belangrijk. Laten we dat met z’n allen doen!

Wij willen de sprekers graag nogmaals hartelijk danken voor hun inspirerende sessies, en alle deelnemers aan de Themamiddag hartelijk danken voor jullie komst!

Het filmpje van de Themamiddag inclusief de paneldiscussie kunt u hier terugkijken.