Op donderdag 7 april organiseerde Branchevereniging Bodemenergie de Themamiddag ‘Duurzaamheid Dendert Door’. Voor het eerst sinds lange tijd weer een live event! Wij zijn zeer verheugd velen weer te hebben ontmoet op een leerzaam evenement, in een prettige interactieve sfeer. De enthousiaste deelnemers keerden na een nuttige middag, die geheel in het teken stond van kennisuitwisseling en het zoeken naar verbinding, helemaal up-to-date en geïnspireerd huiswaarts.
Tijdens de Themamiddag kwam o.a. de stand van zaken en te verwachte ontwikkelingen m.b.t. het klimaatakkoord en de warmtetransitie aan bod. Verder werden er praktische handvatten en antwoorden gegeven op vragen als: Hoe vertaal je beleid naar uitvoering, hoe beïnvloed je de beeldvorming en hoe vertalen we uitdagingen naar kansen. En omdat het tijdstip nu aangebroken is om de warmtetransitie te doen slagen, is er ook volop aandacht besteed aan het belang van innovatieve concepten (soms technische concepten maar steeds vaker ook procesmatige innovaties) en het zorgen voor van verbinding. Als uitsmijter presenteerde een van onze leden een inspirerend praktijkvoorbeeld waar dit heel goed is gelukt: het project Westfield Mall of The Netherlands.
Hieronder leest u het verslag van de Themamiddag en kunt u de presentaties van de sprekers downloaden.
Op bodemenergie kun je bouwen
Frank Agterberg gaf na zijn welkomstwoord een korte toelichting over Branchevereniging Bodemenergie en de belangrijke rol die wij, maar vooral onze leden, hebben binnen de energietransitie. De nieuwe leden van onze branchevereniging nemen wij direct mee in de ontwikkelingen.
Voor onze branche is de website van Bodemenergie Nederland hét platform. Op dit platform maken we met alle leden ons gezamenlijke verhaal en positioneren we bodemenergie in het gehele speelveld van transitie en verduurzaming. Binnen onze vereniging is er ook een Kennisplatform. Hier wordt technische en maatschappelijke kennis gecreëerd, gebundeld en gedeeld. Hiermee vertegenwoordigen wij met onze activiteiten de hele keten, tot aan de eindgebruikers.
Als voorzitter van het bestuur toetst Frank vaak of wij nog steeds met de goede dingen bezig zijn, “En hoe het met onze rol in die grote maatschappelijke vraag zit. De blijvende uitdaging is om fossiele energie om te zetten in duurzame. Dat klinkt simpeler dan gezegd, want gaandeweg komen we er als BV Nederland achter dat onze economie en het maatschappelijk systeem daar niet op ingericht zijn.
Gelukkig is onze economie en ons maatschappelijk systeem in steeds meer gevallen gericht op het benutten van omgevingswarmte, wat we dan ook maximaal moeten doen. Bijvoorbeeld door het benutten van lage temperatuur uit de bodem, dat met inzet van een warmtepomp voor duurzame warmte zorgt. Ook warmteopslag uit de bodem is daarbij van cruciaal belang. We zijn dus zeker met de goede dingen bezig en moeten als branchevereniging dan ook de rol vervullen die wij daarin spelen”, aldus onze voorzitter.
Anno 2021/2022 zien we met name in de woningbouw een enorme toename van bodemenergie. De cijfers die er zijn m.b.t. utiliteitsbouw geven nu nog een vertekend beeld; voor de utiliteitsbouw komen de CSB-cijfers pas een jaar na dato. Ook wordt woningbouw vaker genoemd in de groeicijfers, hier zijn dan ook extra stimuleringsregelingen op van toepassing.
Bodemenergie heeft als meest duurzame bron voor warmte en koude de sleutel in handen voor de energietransitie. De transitie is echter een maatschappelijke opgave waarvoor veel kennis nodig is. Ook is het een ingewikkeld speelveld van beleid op het gebied van klimaat, energie, bouw en milieu en proposities van de markt.
Stand van zaken en te verwachte ontwikkelingen m.b.t. het klimaatakkoord
Teun Bokhoven is voormalig voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Duurzame Energie (NVDE). Sinds 1 april jl. heeft hij een nieuwe functie als Voorzitter Uitvoeringsoverleg Gebouwde Omgeving van het Klimaatakkoord. Zijn drive voor de energietransitie is al ontstaan tijdens zijn middelbare schoolperiode. Daar leerde hij over het rapport ‘Grenzen aan de groei’ van de Club van Rome en besloot hier zijn leven aan te willen weiden. Inmiddels is zijn drive voor de energietransitie alleen maar groter en steeds urgenter geworden.
Waarom is het belangrijk om dit verhaal te doen op deze Themamiddag? Omdat bodemenergie een enorm belangrijke bron is! Op veel terreinen is er een enorme zoektocht om de warmtetransitie in te vullen. Heel veel is terug te herleiden naar gemakkelijkste manier om warmte te onttrekken en om deze te kunnen opslaan, en dat is toch echt in de bodem.
Het klimaatakkoord uit 2019 bevat 5 verschillende pijlers. Elektriciteit, industrie, mobiliteit, landbouw en de gebouwde omgeving. Teun vertelt over de hoofdpunten uit het klimaatakkoord en hoe het daarmee staat. Een samenvatting:
- In Nederland zijn we goed bezig met het aardgasvrij maken van nieuwbouw, de schuif in energiebelasting, ISDE/subsidies, ECW, TVW/Wijkaanpak/ PAW en normeringen zijn we heel goed bezig in Nederland.
- Met het verduurzamen van 200.000 bestaande woningen, gebouwgebonden financiering, de wijkaanpak naar aardgasvrij en de groei in warmtenetten loopt het redelijk maar nog niet op het gewenste niveau.
- Met een nieuw marktmodel, dat moet worden ingebed in wet- en regelgeving, loopt het tot op heden niet zoals gewenst en verwacht.
- Gaandeweg zijn de doelen naar boven bijgesteld: Vorig jaar zomer stelde Frans Timmermans de Europese doelstelling voor CO2-reductie bij van 40% naar 55% in 2030 binnen het ‘Fit for 55’-plan. Dat vertaalt zich in heel veel Europese regels die ook leidend worden voor de Nederlandse regelgeving. Het wordt heel belangrijk dat landen beleid voeren dat aansluit op het Europese doel.
- Ook in het coalitieakkoord is de CO2-reductie van 49% bijgesteld naar 60%. Dat is enorme opgave voor alle sectoren in Nederland zoals de industrie, agrarische sector, landbouw, mobiliteit en de gebouwde omgeving.
- De geopolitieke situatie wakkert de noodzaak voor de energietransitie nog meer aan en het psychologisch effect op de samenleving is groot. De geest van de maatschappij wordt steeds meer voorbereid op de energietransitie.
- De overheid heeft verschillende programmalijnen ontwikkeld voor de verduurzaming van de gebouwde omgeving zodat gemeenten nog meer in hun kracht kunnen komen. De verschillende lijnen worden simultaan uitgevoerd. Onderstaande afbeelding geven de contouren aan waarop minister Hugo de Jonge zijn beleid ontwikkelt.
Op zaterdag 2 april is het nationaal programma verduurzaming gestart. De impact voor de bodemenergiesector is groot. In de Transitievisies Warmte wordt veel gesproken over aquathermie in combinatie van WKO. Want de beschikbaarheid van duurzame bronnen is een issue, evenals elektrificatie van de warmtevoorziening.
Oproep
Teun sluit zijn presentatie af met een oproep aan de bodemenergiebranche om via de vereniging knelpunten naar voren te brengen m.b.t. de politiek. NU is het moment daarvoor!
Download hier de presentatie van Teun Bokhoven
Versnellen van de warmtetransitie: hoe sluiten beleid en uitvoering goed op elkaar aan?
De WarmteTransitieMakers helpt gemeenten bij het aardgasvrij maken van woonwijken. Dit doen zij samen met de gemeenten, bewoners, stakeholders en met iedereen die met de gemeente aan tafel zit. Gemeenten en bewoners zien de energietransitie niet door dezelfde bril. Thijs de Booij illustreert dit met een paar simpele voorbeelden. De vraag is: hoe kunnen we beide partijen door dezelfde bril laten kijken?
Hoe gaan bewoners bijvoorbeeld met een verbouwing om? Bewoners doorlopen alle stappen zelf, maar gaan vaak niet naar de gemeente om te kijken wat de plannen in de toekomst zijn. Voor gemeenten vraagt de stap naar uitvoering juist om samenwerking tussen lokale partijen, woningcorporaties en gemeenten. Daarbij is het draagvlak bij de bewoners belangrijk. Om samenwerking en draagvlak te creëren, kunnen gemeenten bijvoorbeeld een uitvoeringsorganisatie opzetten, die alle partijen met elkaar verbindt.
Een uitvoeringsorganisatie kan een uitvoeringsprogramma opstellen, dat over heel praktische lijnen loopt. Hierdoor krijgt de wijkaanpak vorm met bijvoorbeeld adviezen, bewonersinitiatieven en gezamenlijke inkoop bij lokale bedrijven. Bewoners vinden het belangrijk dat plannen voor hen logisch zijn. Niet alleen qua kosten maar ook hoe het totale plaatje geregeld is. Daarom is het belangrijk ze van het begin af aan mee te nemen in het proces.
Er volgt een interessante discussie met het publiek, naar aanleiding van de volgende vraag: Wat is er voor jouw bedrijf nodig om in die wijkaanpak bezig te gaan? We pikken er een paar vragen en opmerkingen uit:
Vrijwilligheid
Zijn individuele oplossingen beter dan collectieve? Veel mensen zetten zelf al stapjes. Daarom moet je ook zoeken naar vrijwilligheid van de bewoners zelf. Als voorbeeld wordt de overgang op gasvezel aangehaald. Bewoners konden kiezen uit meteen aansluiten of eventueel later nog, tegen veel hogere kosten. Thijs de Booij geeft aan dat dat een mogelijkheid is maar dat de regie bij de wethouders moet liggen. We kunnen daarin heel ver komen o.b.v. vrijwilligheid. Maar stel dat 70% van de bewoners ja zegt tegen de gekozen oplossing, dan wordt het op enig moment toch tijd om de laatste 30% ook verplicht aan te sluiten.
Wie is de opdrachtgever?
Wie is nou eigenlijk de opdrachtgever? Dat is niet altijd duidelijk en daar zit ook de bottleneck voor versnelling met grotere projecten. Niemand durft een groot plan naar zicht toe te trekken, behalve als het een gesubsidieerd traject met een deadline is. Thijs vertelt dat de gemeente de regisseur is. De gemeente is niet degene die het gaat doen of gaat betalen maar moet wel situatie scheppen waarin het plan uitgevoerd gaat worden. De gemeente heeft die rol gekregen en moet die pakken, ook terwijl dit voor ambtenaren een moeilijk en nieuw traject is.
Wanneer wordt de markt betrokken?
Wanneer gaat een gemeente met de markt praten? Het is belangrijk dat dat zo snel mogelijk in het proces gebeurt, zodat er in ieder geval een paar partijen meedenken over de techniek vóórdat de aanbesteding plaatsvindt. Eén van de mensen in de zaal is zelf raadslid en ziet in de praktijk dat er heel weinig kennis en kunde zit bij gemeenten. Met als resultaat dat er onlogische en onrealistische plannen worden gemaakt. Er zouden meer mensen met kennis en kunde en systeemdenkers bij de gemeente moeten worden aangesteld. Een beter plan met heldere oplossingen voor bewoners zorgen voor meer draagvlak om samen de uitvoering verder te organiseren.
Download hier de presentatie van Thijs de Booij
Hoe kunt ú als professional het verschil maken?
Ook Ludo de Haan, oprichter van het NIWT, heeft gemerkt dat er kennis ontbreekt binnen de markt en maatschappij, met betrekking tot de warmtetransitie. Daarin vond hij zijn missie om een kennisinstituut op te richten. Deze missie begint vanuit een ‘probleem’, namelijk een groot personeelstekort in de techniek. TNO heeft onderzoek gedaan om te weten te komen waar de grootste uitdaging ligt. Uit het onderzoek blijkt dat de grootste uitdaging op personeelsgebied in de elektriciteitsbranche en de gebouwde omgeving ligt. Niet alleen is er een chronisch tekort aan ‘handjes’ in de uitvoering maar ook aan projectleiders, calculators, adviseurs en uitvoerders.
Voor de energietransitie is het van belang door te kunnen schakelen van landelijk beleid, de Transitievisies Warmte via de wijkuitvoeringsplannen naar uiteindelijk de praktijk. Het speelveld is hier dus zowel strategisch als tactisch en operationeel, wat het lastiger maakt de verbinding te zoeken. Daarbij is het belangrijk om in ieder geval verbinding op lokaal niveau te zoeken. Gemeenten willen wel verder met de transitie, maar weten vaak niet hoe. Zoek elkaar dus op en help elkaar!
De opleidingen van het NIWT gaan niet alleen over kennis maar ook over vaardigheden. Bijvoorbeeld over leiderschapscompetenties: hoe neem je mensen mee? Maar ook over communicatie, contracteren en andere businessmodellen. Alle opleidingen zijn erop gericht om de eigen competenties verder ontwikkelen. Tijdens de opleidingen vinden er interessante uitwisselingen plaats tussen publieke en private partijen over zaken waar zij tegenaan lopen in de dagelijkse praktijk.
Ludo sluit af met een oproep om over na te denken: Hoe kan het NIWT jullie organisatie óf jou als professional helpen met het ontwikkelen van de juiste kennis en/of vaardigheden die nodig zijn om de warmtetransitie verder aan te pakken?
Download hier de presentatie van Ludo de Haan
Beeldvorming, Beleid en Bodemenergie … de uitdaging!
Maarten Woudstra is al geruime tijd voorzitter van de Werkgroep Markt en Promotie van Branchevereniging Bodemenergie. In de werkgroep en in dagelijkse werk als marketer bij econic is hij o.a. bezig met het beeld dat mensen hebben bij bodemenergie, en hoe wij dit kunnen beïnvloeden. Als branche zijn wij dagelijks met bodemenergie bezig, maar de rest van Nederland niet. Als mensen bodemenergie al kennen, is dat vaak uit de media, waarin bodemenergie niet altijd positief wordt neergezet.
Dit valt Maarten op in de media met betrekking tot bodemenergie:
- Onbekend maakt onbemind
- De media zijn nog niet vertrouwd met de materie: Er worden begrippen door elkaar gehaald en ten onrechte verbanden gelegd
- Er wordt (omwille van een verdienmodel) ingespeeld op krachtige emoties: angst en onrechtvaardigheid
Hoe komt dat?
Mensen zijn emotionele wezens, nadenken vergt tijd en energie. Ons brein heeft moeite met abstracte informatie. Emotie werkt sneller en op intuïtie. Media spelen in op emoties door boodschappen te ‘framen’. Framen is het beïnvloeden van de emotie door onzichtbaar overtuigen met slim gekozen woorden. Framing is belangrijk om te bepalen wat het publiek meekrijgt van jouw verhaal. Waar zoom je op in, wat laat je achterwege. Je stuurt het publiek naar datgene wat ze moeten zien.
Wij kunnen met elkaar de techniek een extra zetje geven, door bodemenergie zichtbaar te maken en onze boodschappen goed te framen. Dit kunnen we doen door niet alleen over de techniek te vertellen, maar vooral door een positief beeld neer te zetten over de mooie techniek en wat er allemaal kan. Daarbij moet er dan met name een focus zijn op de bijzondere toegevoegde waarde van bodemenergie voor de energietransitie. Branchevereniging Bodemenergie is daar dagelijks mee bezig.
Tot slot geeft Maarten 7 praktische tips die u (of uw marketing-/communicatieafdeling) in communicatie-uitingen zelf kunt gebruiken om het beeld over bodemenergie een positieve lading te geven:
- Minder logica
- Meer emotie
- Vereenvoudig
- Associeer
- Gebruik metaforen
- Frame cijfers positief
- Speel in op ego
Download hier de presentatie van Maarten Woudstra
Implementeren van innovatieve oplossingen op grotere schaal: graag! Maar hoe?
Freek van ’t Ooster vertelt over het programma Uptempo! Dit programma heeft een inventarisatie gemaakt van de innovatieprojecten die er op dit moment zijn. Ook volgen zij op de voet wat de resultaten en uitkomsten van die projecten zijn. Zo bekijken zij bijvoorbeeld of producten en oplossingen wel geadopteerd worden in de markt. En wat zijn dan de specifieke innovaties? Wat komt er verder naar voren tijdens de inventarisatie?
Bij renovaties van bestaande woningen blijkt bijvoorbeeld de belangrijkste vraag te zijn hoe er snelheid in het werken en kortere levertijden gecreëerd kan worden. Dit in plaats van de vraag wat de beste oplossing is om verduurzaming op te pakken. Mensen kijken bij bestaande woningen ook vooral naar momenten voor verduurzaming wanneer het hen uitkomt, ze kiezen vaak voor spijtvrije oplossingen en zoeken dan naar informatie.
Een ander opvallend gegeven dat uit het programma van Uptempo! naar voren komt, is dat innovaties bij individuele woningoplossingen harder gaan dan bij collectieve systemen. Ook blijkt de voordehandliggende keuze voor kleinschalige warmtenetten als techniek veel genuanceerder te liggen, en blijkt dat koeling een belangrijk aspect is dat steeds vaker wordt meegewogen in de keuze voor verduurzaming van het klimaatsysteem.
Tijdens zijn presentatie laat Freek een aantal innovaties zien op gebied van warmtepompen, al dan niet in combinatie met de bodem als bron. Ook vertelt hij over kleinschalige warmtepompnetten met een bodemlus, als mooie nieuwe ontwikkeling.
In de energietransitie zit volgens Freek een enorm verschil tussen het gevoel van urgentie en het daadwerkelijk kunnen ophalen van de opdrachten door de markt. Een advies is om te kijken naar de rollen en relaties van alle stakeholders. Het nadenken over waarde toevoegen zit ’m niet in technische specificaties (want product moet het gewoon doen), maar in de framing. Ook de vastgoedsector moet aan de hand genomen worden. Deze risicomijdende sector krijgt vaak veel te moeilijke verdienmodellen voorgeschoteld, terwijl zij in het grote maatschappelijke geheel een belangrijke speler zijn en nodig voor de energietransitie.
Download hier de presentatie van Freek van ’t Ooster
Mooi voorbeeldproject: Mall of the Netherlands in Leidschendam
Ewout Hekhuizen van Dunea Warmte en Koude en Martin van Meijeren van Techniplan vertellen enthousiast over het project dat zij samen hebben opgepakt: Westfield Mall of the Netherlands. Deze mall is in de afgelopen 5 jaar gerenoveerd en telt inmiddels 300 winkels. De renovatie vond plaats met een duidelijke duurzaamheidsvisie waarbij de wens was om ook met WKO aan de slag te gaan.
Dunea Warmte en Koude is opgericht om warmte die uit water vrijkomt te gebruiken voor de energietransitie. Drinkwaterleidingen zijn een mooie basis voor warmte en koude. Met die achterliggende gedachte heeft Ewout een kaart met alle drinkwaterleidingen gemaakt en is daarmee gemeenten afgegaan om te vragen of er locaties zijn waar projecten op stapel staan.
Via gemeente Leidschendam-Voorburg is Ewout in contact gekomen met Unibail-Rodamco, het vastgoedbedrijf en eigenaar van Westfield Mall of the Netherlands. Unibail was al bezig met de plannen voor verduurzaming van het klimaatsysteem van de mall. Er was interesse in een vergelijking tussen een systeem met aquathermie óf een systeem met als extra aansluiting een WKO.
Martin vertelt hoe het idee is uitgewerkt tot een haalbare businesscase. Binnen Techniplan was er al ervaring met aquathermie. Bij het systeem voor de Westfield Mall of the Netherlands is gebruik gemaakt van het grondwatersysteem, een WKO en per winkel een warmtepomp. De koppeling met het systeem van Dunea zorgt voor een goede regeneratie van de bron.
In het winkelcentrum is er vooral een grote koudevraag. Het systeem draait inmiddels ca. 2 jaar en werkt goed. In praktijk blijkt dat er al op een eerder moment in het jaar een koudevraag in de winkels is dan gedacht, waar gelukkig goed aan voldaan kan worden door middel van de waterleidingen van Dunea.
Dit was een nieuw en spannend project voor alle partijen, waar veel tijd en denkwerk in is gestopt. Ook is er veel tijd besteed aan de contractvorming, het benoemen en beperken van de risico’s en het maken van goede afspraken over eigenaarschap en verantwoordelijkheden e.d. Door samen en open goed zaken van tevoren te bespreken en inzichtelijk te maken, is er voor alle partijen een goede overeenkomst tot stand gekomen.
Dergelijke projecten leveren steeds meer ervaringen en inzichten op om te kunnen doordenderen met aquathermie i.c.m. bodemenergie!
Download hier de presentatie van Ewout Hekhuizen en Martin van Meijeren
Tot slot
Voor de positieve beeldvorming rondom bodemenergie en de energietransitie in het algemeen, is het blijven uitdragen van de vele mooie voorbeelden en geslaagde projecten die er al zijn belangrijk. Laten we dat met z’n allen blijven doen!
Wij willen de sprekers graag nogmaals hartelijk danken voor de inspirerende sessies op de Themamiddag en alle deelnemers hartelijk bedanken voor hun komst!